Digitale Economie en de Energietransitie zijn de twee onderwerpen waar de Autoriteit Consument & Markt (ACM) zich de komende twee jaar op zal richten, zoals blijkt uit de op 3 december 2019 gepubliceerde agenda voor 2020-2021.
Digitale economie
Binnen de digitale economie zal de ACM haar focus leggen op online misleiding en toegang tot platforms en ecosystemen. Hoewel de ACM in haar agenda erkent dat digitalisering waardevol is voor consumenten en bedrijven, wijst zij er ook op dat de digitalisering risico’s met zich meebrengt. Staatssecretaris Mona Keijzer merkte in haar Kamerbrief van 27 mei 2019 op dat de mededinging op de Nederlandse markten gewaarborgd moet worden door toepassing van adequate mededingingsregels en een effectief toezicht hierop. In dit kader heeft zij ook gesprekken gevoerd met de ACM en de Europese Commissie. Het slim combineren van consumentendata en netwerkeffecten die digitale platforms met zich meebrengen, kunnen ervoor zorgen dat bepaalde bedrijven een machtspositie verwerven waardoor bestaande markten ontwricht kunnen worden.
Online misleiding
Onder online misleiding dient men het aanbieden van (nadelige) algemene voorwaarden en het excessief gebruik van consumentendata te verstaan. Door duidelijk te maken op welke manieren bedrijven online keuzes van consumenten kunnen beïnvloeden, wil de ACM voorkomen dat consumenten misleid worden op digitale platforms. De ACM zal hierbij met name aandacht hebben voor algoritmes en kunstmatige intelligentie die in deze processen worden ingezet door bedrijven.
Eerlijk marktaandeel door online platforms
Verder merkt de ACM op dat online platforms en ecosystemen een belangrijke positie innemen in de huidige economie. Online platforms kunnen immers in een korte tijd een groot marktaandeel verwerven door netwerkeffecten en deze positie mogelijk misbruiken om toegang van concurrenten tot de markt te verhinderen. De ACM heeft derhalve tot haar doel om online platforms eerlijke toegangsvoorwaarden te laten hanteren. Digitalisering kan ongetwijfeld positieve gevolgen met zich mee brengen, maar het blijft van cruciaal belang dat bedrijven zich houden aan de mededingingsregels en de consumentenbescherming.
Miljoenenboetes voor Nederlandse telecomaanbieders
Een zeer recent voorbeeld van de realisatie van het agendapunt Digitale Economie – in het bijzonder de aanpak van online misleiding – zijn de boetes die de ACM op 30 december 2019 heeft opgelegd aan KPN, Tele2, T-Mobile en Vodafone. De totale boete aan de vier grote telecomaanbieders bedraagt ruim 13 miljoen euro en is opgelegd vanwege onjuiste en onvolledige informatie over telefoonabonnementen op de websites van deze telecomaanbieders. Aan KPN is een boete opgelegd van 3,5 miljoen euro. De boete van Tele2 bedraagt ruim 2,7 miljoen euro. T-Mobile moet 3,9 miljoen euro betalen en Vodafone 3,1 miljoen euro. Volgens de ACM is voor consumenten juiste en volledige informatie noodzakelijk om geschikte aankopen te kunnen maken en te mogen vertrouwen op de telecomaanbieders. Daarnaast zorgt onjuiste en onvolledige informatie voor een verstoring van de mededinging. Opvallend aan deze zaak is dat de opgelegde boetes aanzienlijk hoger zijn dan de boetes uit voorgaande jaren voor identieke overtredingen van de consumentenregels. Een reden hiervoor is dat de ACM in deze zaak voor het eerst omzetgerelateerde boetes heeft opgelegd aan de overtreders. Sinds 1 juli 2016 is de boetegrens immers verhoogd naar 900.000 euro of, indien het meer is, 1% van de omzet van de overtreder(s).
Energietransitie
Ook binnen het agendapunt van Energietransitie staan twee onderwerpen centraal: consumentenproblemen in de energietransitie en de rol en taken van netbeheerders in de energietransitie.
Het Nederlandse energiebeleid staat in het teken van de inzet van duurzame energie, waarin de energietransitie een belangrijke rol speelt. De energietransitie is de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen. Deze overgang brengt voor zowel consumenten als netbeheerders cruciale aandachtspunten met zich mee. Ten eerste moet de consument weloverwogen keuzes kunnen maken met betrekking tot de energietransitie. Daarom moet de consument voldoende informatie krijgen over de eigenschappen van duurzame energieproducten en diensten, zodat bekend wordt welke consequenties de keuze voor dergelijke diensten heeft op de prijs die de consument gaat betalen. Door voldoende informatie te verstrekken, wil de ACM de consument in staat stellen weloverwogen keuzes te kunnen maken omtrent de energietransitie. Daarnaast merkt de ACM op dat netwerkbeheerders een belangrijke rol spelen bij de energietransitie. Om de energietransitie mogelijk te maken, zullen netwerkbeheerders aanzienlijke investeringen moeten doen. Dit zal waarschijnlijk gepaard gaan met hogere netwerkkosten voor consumenten. Om het functioneren van de energiemarkt te waarborgen, zal de ACM de plannen van netwerkbeheerders toetsen op over- en onderinvesteringen.
Recente ontwikkelingen in de energietransitie
Vanaf 1 januari 2020 is de Wet voortgang energietransitie (wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet) in werking getreden. Deze wet vernieuwt onder andere de aansluittaak van netbeheerders doordat zij nu ook aansluitingen voor kleinverbruikers moeten aanleggen en beheren. Voorheen hadden netbeheerders enkel de taak om voor grootverbruikers aansluitingen aan te leggen. In dit kader heeft de ACM op 22 november 2019 tevens het Codebesluit aansluittaak regionale netbeheerders gas gepubliceerd, dat de bestaande regels inzake de aansluittaak van netbeheerders heeft gewijzigd. Middels het Codebesluit wijzigt de ACM de Tarievencode Gas, de Aansluit- en transportcode gas RNB, de Gebiedsindelingscode gas en de Begrippencode Gas.
Daarnaast heeft de ACM op 12 november 2019 bekend gemaakt dat zij een onderzoek heeft geopend naar warmteleveranciers die warmte hebben geleverd, zonder hiervoor een vergunning te hebben. Mogelijk zijn klanten van deze warmteleveranciers onvoldoende beschermd bij storingen, te hoge tarieven en financieel wanbeheer door de warmteleveranciers. Volgens de ACM speelt warmte een cruciale rol in de energietransitie. De ACM meent dat de rechten van consumenten van warmte, gas en elektriciteit altijd beschermd dienen te worden. De ACM heeft daarom tot doel om te waarborgen dat energieleveranciers zich altijd aan de regels houden.
Agenda Europese Commissie
De agenda van de ACM is in overeenstemming met het strategisch plan van de Europese Commissie 2016-2020. Daarin wordt onder meer erkend dat de digitale economie en de energietransitie speerpunten zijn bij het bereiken van het uiteindelijke doel van het Europees mededingingsbeleid, namelijk om de markten beter te laten functioneren in het belang van de consument.
Doelstellingen Europese Commissie
Het Europees mededingingsbeleid ondersteunt de bredere doelstellingen van de Europese Commissie voor de digitale Europese markt. Een van de doelstellingen van de Europese Commissie is ervoor zorgen dat de telecommunicatie- en digitale markten concurrerend en toegankelijk blijven, en tegelijkertijd innovatie stimuleren en de consument een ruimere keuze bieden. Eurocommissaris Vestager vermeldde in haar speech in januari 2019 dat digitale platforms de grootste bedreiging voor concurrentie en innovatie zijn. Zodoende moedigt zij de invoering aan van hervormingen van de regelgeving voor de digitale markt van de Europese Commissie om “privacy, vrijheid en eerlijkheid” te waarborgen tijdens de opkomst van digitale platforms, die een dominante positie kunnen innemen op de Europese markt.
Hervorming van de regelgeving
Een voorbeeld van een hervorming van de regelgeving is de invoering van de nieuwe Europese Verordening ‘P2B’ in juli 2019, waardoor digitale platforms verplicht worden transparant te zijn in hun zakelijke praktijken met bedrijven. Volgens P2B moeten online bedrijven zich verantwoorden wanneer zij besluiten hun zakelijke relaties te beëindigen en moeten zij daarnaast bekendmaken hoe de bedrijven op hun platforms zijn gerangschikt. Deze nieuwe regeling zal gevolgen hebben voor een aantal platforms die gebruikmaken van rangschikkingsstructuren in hun gebruikersomgeving, zoals Airbnb, de Apple App Store en Booking.com. P2B is dus een goed voorbeeld waarmee de Europese Commissie kan proberen de onevenwichtigheden in de digitale concurrentie aan te pakken, waarbij de nadruk op de hervorming van de regelgeving zal liggen in plaats van de verdeling van zware boetes voor oneerlijke praktijken.
Daarnaast stelt de Commissie prioriteiten voor haar European Energy Union om betrouwbare energie en leveringen tegen redelijke prijzen voor bedrijven en consumenten te waarborgen. Dit alles met de nadruk op een minimale impact op het milieu.
Conclusie – Digitale Economie & Duurzame Energie
Net als de voorgaande jaren blijven dezelfde twee centrale thema’s in het middelpunt van het beleid van Europese Commissie en de ACM. In overeenstemming met de werkzaamheden van de Europese Commissie, zal de ACM zich op nationaal niveau focussen op de digitale economie en duurzame energie. Een recent voorbeeld van deze focus zijn de boetes die de ACM heeft opgelegd aan KPN, Tele2, T-Mobile en Vodafone.
De ACM heeft tot doel om de weg vrij te maken voor een meer gereguleerde markt voor digitale platformen en een rendabele overgang naar duurzame energie. In de komende tijd zal de ACM zich in ieder geval richten op een goede en open infrastructuur voor snel en betaalbaar internet, de machtpositie van bedrijven door gebruik van data en algoritmes en meer duidelijke informatie en keuzevrijheid voor consumenten op digitale platforms.